1. Giới thiệu về Hiệp định Thương mại Tự do (FTA)
Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) là một thỏa thuận giữa hai hoặc nhiều quốc gia nhằm giảm thiểu hoặc loại bỏ các rào cản thương mại, chẳng hạn như thuế quan và các quy định không cần thiết, qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc trao đổi hàng hóa, dịch vụ và đầu tư giữa các quốc gia tham gia. Với nền kinh tế đang phát triển và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, Việt Nam đã ký kết nhiều FTA quan trọng, bao gồm các hiệp định thế hệ mới như CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương), EVFTA (Hiệp định Thương mại Tự do Liên minh châu Âu – Việt Nam) và RCEP (Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực). Việc gia nhập các FTA không chỉ giúp Việt Nam tăng trưởng xuất khẩu mà còn mở ra cơ hội tiếp cận các thị trường lớn, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, quá trình thực thi các FTA cũng mang đến không ít thách thức, đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải nỗ lực cải tiến chất lượng sản phẩm và nâng cao năng lực sản xuất.
2.Tác động tích cực của FTA đến xuất nhập khẩu Việt Nam
2.1 Tăng trưởng mạnh mẽ trong kim ngạch xuất nhập khẩu
Việc gia nhập WTO và ký kết các FTA đã giúp Việt Nam ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ trong kim ngạch xuất nhập khẩu. Theo số liệu được Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư công bố ngày 06/01/2025, tính chung cả năm 2024, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa đạt 786,29 tỷ USD, tăng 15,4% so với năm trước. Đặc biệt, các hiệp định như EVFTA và CPTPP đã giúp sản phẩm Việt Nam tiếp cận dễ dàng hơn với các thị trường lớn như EU, Nhật Bản và Canada (Tổng cục Hải quan, 2024).
Về thị trường xuất, nhập khẩu hàng hóa năm 2024, Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch đạt 119,6 tỷ USD. Trung Quốc là thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch đạt 144,3 tỷ USD.
Trong năm 2024, xuất siêu sang Hoa Kỳ đạt 104,6 tỷ USD tăng 25,6% so với năm trước; xuất siêu sang EU 35,4 tỷ USD, tăng 23,2%; xuất siêu sang Nhật Bản 3,2 tỷ USD, tăng 91,9%; nhập siêu từ Trung Quốc 83,7 tỷ USD, tăng 69,5%; nhập siêu từ Hàn Quốc 30,7 tỷ USD, tăng 5,9%; nhập siêu từ ASEAN 9,9 tỷ USD, tăng 18,9%.
Theo số liệu sơ bộ, cán cân thương mại hàng hóa tháng 12/2024 xuất siêu 0,52 tỷ USD. Tính chung cả năm 2024, cán cân thương mại hàng hóa xuất siêu 24,77 tỷ USD (năm trước xuất siêu 28,4 tỷ USD). Trong đó, khu vực kinh tế trong nước nhập siêu 25,52 tỷ USD; khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (kể cả dầu thô) xuất siêu 50,29 tỷ USD.
2.2 Mở rộng thị trường và gia tăng đối tác thương mại
Các FTA không chỉ giúp mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn thu hút các đối tác thương mại và đầu tư quốc tế. Theo nghiên cứu của Bộ Công Thương (2024), sau khi ký kết các FTA, Việt Nam đã thu hút được lượng lớn đầu tư từ các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước EU. Những hiệp định này cũng góp phần thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và các đối tác quốc tế, tạo cơ hội cho Việt Nam tiếp cận công nghệ tiên tiến, cải thiện quy trình sản xuất và nâng cao năng suất lao động.
Dữ liệu từ Cục Đầu tư Nước ngoài cho thấy FDI vào Việt Nam trong năm 2024 đã đạt 20 tỷ USD, phần lớn tập trung vào các lĩnh vực xuất khẩu như chế biến thực phẩm, dệt may và điện tử (Cục Đầu tư Nước ngoài, 2024). Điều này chứng tỏ, các FTA không chỉ thúc đẩy xuất khẩu mà còn là yếu tố quan trọng giúp thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.
2.3 Cải thiện năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam
Nhờ vào các FTA, các doanh nghiệp Việt Nam đã có nhiều cải thiện trong năng lực cạnh tranh. Để đáp ứng các yêu cầu của các hiệp định như EVFTA và CPTPP, nhiều doanh nghiệp Việt đã đầu tư vào công nghệ hiện đại, cải thiện chất lượng sản phẩm và đạt được chứng nhận quốc tế về an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và chất lượng.
Điển hình là các doanh nghiệp dệt may đã phải nâng cấp dây chuyền sản xuất và cải tiến quy trình để đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng của EU và các quốc gia CPTPP. Báo Lao Động (2024) cho biết, xuất khẩu dệt may sang các thị trường như Canada và Australia đã tăng trưởng hơn 10% sau khi tham gia CPTPP, nhờ vào việc giảm thuế nhập khẩu và cải tiến chất lượng sản phẩm.
3. Thách thức do các FTA đối với xuất nhập khẩu Việt Nam
3.1 Cạnh tranh gia tăng từ các sản phẩm ngoại nhập
Mặc dù các FTA tạo ra nhiều cơ hội, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức, đặc biệt là sự gia tăng cạnh tranh từ các sản phẩm ngoại nhập. Việc giảm thuế quan và các rào cản thương mại có thể dẫn đến việc các sản phẩm từ các quốc gia FTA tràn vào thị trường Việt Nam, gây sức ép lên các doanh nghiệp trong nước. Ngành nông sản là một trong những lĩnh vực chịu ảnh hưởng rõ rệt. Sau khi EVFTA có hiệu lực, các sản phẩm nông sản từ EU như phô mai, rượu vang và hoa quả đã gia tăng đáng kể tại các siêu thị Việt Nam, làm khó khăn cho sản phẩm nông sản nội địa trong việc cạnh tranh về giá cả và chất lượng.
3.2 Khó khăn trong việc tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn quốc tế
Một thách thức lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam khi tham gia các FTA là yêu cầu tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng, bảo vệ môi trường và an toàn lao động. Các hiệp định như CPTPP và EVFTA có những yêu cầu nghiêm ngặt về quyền sở hữu trí tuệ, bảo vệ lao động và tiêu chuẩn sản phẩm, mà không phải doanh nghiệp nào cũng đủ năng lực để đáp ứng.
Bộ Công Thương (2024) cho biết, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam đã phải đối mặt với nhiều khó khăn khi tuân thủ các tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường của EU. Vì vậy, các doanh nghiệp cần tăng cường năng lực sản xuất, cải thiện quản lý chất lượng và đào tạo nhân lực để đáp ứng các yêu cầu ngày càng cao từ thị trường quốc tế.
4. Giải pháp và Triển vọng
Để tận dụng tối đa lợi ích từ các FTA, Việt Nam cần tiếp tục cải cách hệ thống pháp lý và thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp. Đồng thời, cần đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực để đáp ứng yêu cầu về chất lượng sản phẩm và tiêu chuẩn quốc tế. Việc nâng cao năng suất lao động, áp dụng công nghệ cao trong sản xuất và phát triển các ngành nghề có giá trị gia tăng cao là những yếu tố cần thiết để duy trì đà phát triển.
5. Kết luận
Các Hiệp định hương mại tự do (FTA) đã và đang tác động mạnh mẽ đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam, tạo ra cơ hội lớn để gia tăng kim ngạch xuất khẩu, mở rộng thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa các lợi ích này, Việt Nam cũng cần đối mặt với các thách thức như gia tăng cạnh tranh quốc tế và yêu cầu tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Giải quyết hiệu quả những vấn đề này sẽ giúp Việt Nam đạt được sự phát triển bền vững trong lĩnh vực xuất nhập khẩu.
Tài liệu tham khảo
- Tổng cục Thống kê. (2025). Truy cập từ https://www.gso.gov.vn
- Tổng cục Hải quan. (2024). Báo cáo về tình hình xuất nhập khẩu năm 2024. Truy cập từ http://www.customs.gov.vn
- Cục Đầu tư Nước ngoài. (2024). Dự báo tác động của FDI đến xuất nhập khẩu Việt Nam. Truy cập từ http://www.mpi.gov.vn
- Báo Nhân Dân. (2024). Tác động của EVFTA đến xuất khẩu thủy sản Việt Nam. Truy cập từ https://www.nhandan.vn
- Báo Lao Động. (2024). Chuyển biến trong ngành dệt may nhờ CPTPP. Truy cập từ https://www.laodong.vn
