Trung Quốc luôn là đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh kim ngạch thương mại giữa hai nước không ngừng tăng trưởng mạnh mẽ. Trong những năm qua, sự tăng trưởng này chủ yếu đến từ các hình thức giao thương tiểu ngạch, đặc biệt là qua các cửa khẩu biên giới. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa tiềm năng thị trường Trung Quốc, việc đẩy mạnh xuất khẩu chính ngạch không chỉ là một xu hướng tất yếu mà còn là chìa khóa để đảm bảo sự phát triển bền vững và nâng cao giá trị hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.
1. Thị trường Trung Quốc: Cơ hội và thách thức đối với xuất khẩu Việt Nam
Theo Tổng cục Thống kê (2024), kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc đã đạt mức kỷ lục trong 9 tháng đầu năm 2024. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa đạt 578,47 tỷ USD, tăng 16,3% so với cùng kỳ năm trước, trong đó xuất khẩu đạt 43,6 tỷ USD. Trung Quốc vẫn giữ vững vị trí là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam, chỉ sau Mỹ, và chiếm tỷ trọng lớn trong các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như rau quả, thủy sản, giày dép, dệt may, và sản phẩm điện tử.
Đặc biệt, ngành thủy sản Việt Nam, theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), tiếp tục khẳng định vị thế dẫn đầu trong các nhóm hàng xuất khẩu sang Trung Quốc. Trong 9 tháng đầu năm 2024, Trung Quốc và Hồng Kông đã trở thành thị trường lớn nhất đối với thủy sản Việt Nam, chiếm tới 70% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước. Các sản phẩm chủ lực như cá tra và tôm Việt Nam tiếp tục chiếm lĩnh thị trường Trung Quốc, với kim ngạch đạt hơn 1 tỷ USD trong nửa đầu năm 2024.
2. Cơ hội từ các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA)
Một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch là các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) mà Việt Nam ký kết với Trung Quốc. Các hiệp định này không chỉ giúp giảm thuế quan cho hàng hóa xuất khẩu mà còn tạo ra một môi trường thuận lợi để doanh nghiệp Việt Nam phát triển sản phẩm và mở rộng thị trường. Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN – Trung Quốc (ACFTA) đã giúp Trung Quốc giảm thuế đối với hơn 8.000 mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, bao gồm các nông sản như trái cây tươi, rau quả, cao su, và các sản phẩm chế biến sẵn. Điều này tạo ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào thị trường Trung Quốc, đặc biệt là trong lĩnh vực thực phẩm chế biến và nông sản.
Các giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) ưu đãi, như mẫu E và RCEP, đã trở thành công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp Việt Nam tận dụng các ưu đãi thuế quan. Theo Tổng cục Hải quan Việt Nam (2024), các mặt hàng xuất khẩu sử dụng ưu đãi thuế cao, như rau quả (chiếm 6,37% tổng kim ngạch xuất khẩu), cao su (3,27%), và giày dép (3,12%), đang ngày càng đóng góp vào sự tăng trưởng mạnh mẽ của kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc.
3. Khó khăn và thách thức khi xuất khẩu chính ngạch
Mặc dù xuất khẩu chính ngạch mang lại nhiều cơ hội lâu dài, nhưng xuất khẩu tiểu ngạch vẫn có những lợi thế rõ rệt, đặc biệt trong giai đoạn chuyển tiếp. Tuy nhiên, những lợi ích này lại đang tạo ra khó khăn cho việc thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch.
- Quy trình đơn giản, chi phí thấp: Xuất khẩu tiểu ngạch có thủ tục đơn giản và chi phí thấp, giúp các doanh nghiệp dễ dàng giao thương qua biên giới mà không yêu cầu nhiều về chứng từ giao nhận hay kiểm dịch hàng hóa. Tuy nhiên, điều này gây khó khăn cho việc chuyển sang chính ngạch, nơi yêu cầu doanh nghiệp cần tuân thủ thực hiện đầy đủ các quy trình, khắt khe và tốn kém chi phí nhiều hơn.
- Vị trí địa lý thuận lợi: Biên giới gần gũi giúp hàng hóa Việt Nam dễ dàng tiếp cận các khu vực tiêu thụ Trung Quốc với chi phí logistics thấp. Tuy nhiên, xuất khẩu tiểu ngạch thiếu sự kiểm soát về chất lượng và nguồn gốc, làm giảm khả năng đáp ứng tiêu chuẩn chính ngạch.
- Đầu tư vào hạ tầng và chất lượng: Để chuyển sang xuất khẩu chính ngạch, các doanh nghiệp không chỉ phải đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng sản xuất và hệ thống kiểm soát chất lượng mà còn phải đảm bảo quy trình sản xuất đạt tiêu chuẩn quốc tế. Điều này đòi hỏi một khoản chi phí đáng kể và thời gian dài để nâng cao năng lực cạnh tranh. Mặc dù các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) có thể hỗ trợ về thuế quan và ưu đãi thương mại, nhưng vẫn rất khó để doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của thị trường Trung Quốc, đặc biệt là trong các lĩnh vực nông sản, thực phẩm và các mặt hàng có yêu cầu cao về vệ sinh an toàn thực phẩm.
- Rủi ro và bất ổn: Tiểu ngạch tiềm ẩn nhiều rủi ro về chất lượng, giá cả không ổn định và ùn tắc tại cửa khẩu. Điều này làm xuất khẩu tiểu ngạch trở nên thiếu bền vững và khó kiểm soát, gây trở ngại khi chuyển sang xuất khẩu chính ngạch với yêu cầu minh bạch và an toàn.
Mặc dù có nhiều cơ hội, việc xuất khẩu hàng hóa chính ngạch vào Trung Quốc vẫn đối mặt với không ít thách thức. Một trong những vấn đề lớn hiện nay là tình trạng giao thương qua tiểu ngạch tại các cửa khẩu biên giới. Việc xuất khẩu theo hình thức tiểu ngạch có thể gây ra nhiều rủi ro về chất lượng, giá cả, và sự ổn định trong giao thương. Các mặt hàng xuất khẩu qua biên giới tiểu ngạch thường không đảm bảo được tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng, dẫn đến sự biến động trong giá cả và không thể duy trì lâu dài. Đặc biệt, tình trạng ùn ứ hàng hóa tại các cửa khẩu phía Bắc cũng gây thiệt hại không nhỏ cho cả doanh nghiệp và người dân.
4. Tăng cường xuất khẩu chính ngạch: Hướng đi cần thiết
Để giải quyết tình trạng này, việc nâng cấp hạ tầng thương mại biên giới và đẩy mạnh xuất khẩu chính ngạch là giải pháp cần thiết.
Ngày 04/10/2024, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định số 122/2024/NĐ-CP (Nghị định 122) sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 14/2018/NĐ-CP về hoạt động thương mại biên giới. Nghị định này yêu cầu hàng hóa xuất nhập khẩu qua biên giới phải đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng, quy định về truy xuất nguồn gốc và các điều kiện của nước nhập khẩu. Các phương tiện và chủ thể kinh doanh cũng phải chịu sự kiểm tra tại các cửa khẩu và lối mở biên giới.
Đặc biệt, từ ngày 01/01/2029, cư dân biên giới phải có mặt để làm thủ tục xuất nhập khẩu. Và từ 01/01/2030, chỉ các cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu chính, cửa khẩu phụ và các lối thông quan đã hoàn thành nâng cấp mới được phép làm thủ tục xuất nhập khẩu hàng hóa. Điều này đồng nghĩa với việc hàng hóa Việt Nam sẽ ngừng xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc từ ngày 01/01/2030, chuyển sang xuất khẩu chính ngạch qua các cửa khẩu đã quy định.
Vậy theo đó, Nghị định số 122/2024/NĐ-CP sẽ ảnh hưởng lớn đến hoạt động xuất khẩu tiểu ngạch, buộc doanh nghiệp phải chuyển sang xuất khẩu chính ngạch với các quy định nghiêm ngặt hơn về chất lượng và chứng từ, đồng thời tạo điều kiện cho việc kiểm soát, nâng cao tính minh bạch và bền vững trong thương mại biên giới.
5. Giải pháp đề xuất: Nâng cao chất lượng và đầu tư hạ tầng
- Để duy trì sự phát triển bền vững trong xuất khẩu sang Trung Quốc, doanh nghiệp Việt Nam cần tập trung vào việc nâng cao chất lượng sản phẩm. Trung Quốc đang ngày càng thắt chặt các quy định liên quan đến tiêu chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm, và truy xuất nguồn gốc. Chính vì vậy, các doanh nghiệp cần chủ động thay đổi phương thức sản xuất, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm, kiểm dịch, và kiểm nghiệm chất lượng để đáp ứng yêu cầu của thị trường Trung Quốc.
- Bên cạnh việc nâng cao chất lượng sản phẩm, đầu tư vào cơ sở hạ tầng logistics và thương mại biên giới cũng rất quan trọng. Chính phủ và các cơ quan chức năng cần tiếp tục đầu tư vào các cửa khẩu, lối mở biên giới để giảm bớt ùn tắc và đảm bảo quá trình thông quan nhanh chóng. Việc hoàn thiện hạ tầng sẽ giúp giảm chi phí logistics và nâng cao hiệu quả giao thương giữa hai nước, từ đó thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch.
6. Kết luận: Xuất khẩu chính ngạch là yếu tố quyết định sự tăng trưởng bền vững
Việt Nam có rất nhiều cơ hội để thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, đặc biệt là khi thị trường này đang có nhu cầu cao đối với các sản phẩm nông sản, thủy sản và công nghiệp chế biến. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa tiềm năng này, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt và thay đổi phương thức sản xuất để phù hợp với yêu cầu của thị trường. Đồng thời, chính phủ và các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng thương mại biên giới và thực thi các chính sách quản lý xuất khẩu nghiêm ngặt hơn, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững trong quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc.
Với việc kết hợp các yếu tố như chất lượng sản phẩm, cơ hội từ các hiệp định thương mại, và đầu tư hạ tầng, xuất khẩu chính ngạch sẽ không chỉ là xu hướng mà là chiến lược dài hạn cho sự phát triển kinh tế của Việt Nam trong thập kỷ tới.
Tài liệu tham khảo:
- Tổng cục Thống kê. (2024). Thống kê xuất khẩu Việt Nam sang Trung Quốc năm 2024.
- Tổng cục Hải quan Việt Nam. (2024). Báo cáo tình hình xuất nhập khẩu năm 2024.
- Báo Nhân Dân. (2024). Chiến lược phát triển xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc.
- Báo Lao Động. (2024). Thách thức và cơ hội trong xuất khẩu sang Trung Quốc.
- Consosukien.vn (2024). Thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc.
